لیون (Lion)بررسی گیربکس هوندا 4 دنده لیون
گشتاور تولیدی توسط موتور باید متناسب با نیاز موتورسیکلت به چرخ ها منتقل شود. وظیفه کنترل و تنظیم این قدرت با گیربکس یا جعبه دنده موتورسیکلت است. در واقع گیربکس به راننده اجازه می دهد تا موتورسیکلت را با سرعت‌های مختلف در شرایط متفاوت کنترل کند. اهمیت این بخش از این جهت است که هر موتوری قادر به تولید میزان مشخصی از توان و گشتاور است. اما از طریق گیربکس می‌توان بدون بالا بردن دور موتور و گشتاور، به سرعت دلخواه رسید. گیربکس در کنار این وظیفه مهم کارهای دیگری با درجه اهمیت متفاوت نیز انجام می‌دهد. مانند:
پیشگیری از سرعت‌های ناخواسته: به کمک گیربکس می‌توان موتورسیکلت را در سراشیبی‌ها و شرایط جاده‌ای که احتمال خروج سرعت از کنترل وجود دارد، موتورسیکلت را به صورت کامل در اختیار راننده قرار داد.
تنظیم جهت حرکت موتورسیکلت: به کمک گیربکس می‌توان جهت حرکت موتورسیکلت را به جلو و عقب کنترل کرد و به موتورسیکلت قدرتی در راستای جلوگیری در حرکت معکوس داد. یا در برخی موتورسیکلت ها امکان حرکت رو به عقب هم وجود دارد مانند موتورسیکلت های سه چرخ که برای حمل بار طراحی شده اند.
کار کردن موتور بدون حرکت موتورسیکلت: گاهی لازم است که موتور موتورسیکلت فعال باشد اما حرکتی صورت نگیرد. به کمک گیربکس می‌توان انتقال نیروی موتور به چرخ‌ها را متوقف و این امکان را فراهم کرد.
گیربکس‌ها به همان اندازه که مهم هستند از قطعات متعددی نیز تشکیل می‌شوند. مهم‌ترین بخش یک گیربکس چرخ‌دنده‌های آن هستند که بسته به نوع گیربکس در اشکال و جنس‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ساختمان گیربکس تعداد زیادی چرخ دنده روی هم سوار می‌شوند و بسته به فعالیت هر یک، میزان قدرت و گشتاور انتقالی از موتور به چرخ‌ها مشخص میشود. هریک از چرخ دنده‌ها نشانگر یکی از دندههای روی دسته دنده (سرعت دنده) داخل کابین هستند.
وجود این چرخ دنده‌ها در تمام انواع گیربکس ثابت است اما نوع و تعداد آنها تغییر می‌کند. اگر می‌خواهید تصوری از چرخ‌دنده‌های داخل یک گیربکس داشته باشید، چرخ‌دنده‌های مختلف یک دوچرخه دنده‌ای را تصور کنید که احتمالا آن را زیاد دیده‌اید. اجزای دیگر سیستم گیربکس موتورسیکلت که در درجه کمتر اهمیت قرار دارند عبارتند از:
پوسته گیربکس
جنس این بخش از چدن ریخته‌گری است و چرخ دنده‌ها، یاتاقان‌های گیربکس و محورها را در خود جای می‌دهد.
شفت ورودی یا محور کلاچ
این محور که به شافت کلاچ نیز معروف است محور محرک گیربکس محسوب میشود. این محور به صورت یک پارچه به چرخ دنده‌ای در بخش ورودی پوسته گیربکس متصل است و از طریق کلاچ با موتور موتورسیکلت در ارتباط است.
شفت واسط یا محور زیر
این محور وظیفه انتقال گشتاور از محور محرک به محور متحرک را بر عهده دارد. روی آن تعدادی چرخ دنده تعبیه شده است که با محور یک پارچه هستند. چرخ دنده ابتدایی این محور با چرخ‌دنده‌ی محور محرک درگیر است و سرعت ورودی را که توسط موتور تولید شده است، به همان صورت و بدون تغییر در میزان آن به سمت شاف خروجی هدایت می‌کند. چرخ دندههای روی این شافت اندازه‌های متفاوتی دارند.
شفت خروجی یا محور اصلی
این محور که به واسطه چرخ‌دنده‌ها و یاتاقان‌ها با محور واسط در ارتباط است، نیروی تبدیل شده در جعبه دنده را به سمت میل گاردان یا دیفرانسیل هدایت می‌کند. روی این محور نیز چرخ دندههای مختلفی تعبیه شده است اما نه به صورت یک‌پارچه. در واقع چرخ دندههای روی این محور که قطرهای متفاوتی هم دارند، به کمک یاتاقان‌ها روی آن حرکت دورانی دارند. حرکت این چرخ دنده‌ها به واسطه درگیر شدن آنها با چرخ‌دنده‌های شافت واسط امکان‌پذیر میشود.
یاتاقان یا بیرینگ گیربکس
این قطعه که چرخ دنده هماهنگ کننده نیز نامیده میشود در لایه داخلی دندانه‌دار ساخته شده و با حرکت کشویی به سمت چرخ دنده مورد نظر رفته با آن چفت شده و موجب فعالیتش میشود.
دسته دنده
این بخش، بیرونی‌ترین جزء سیستم گیربکس است. دسته دنده که در برخی از موتورسیکلتهای با گیربکس اتوماتیک به طور کامل حذف شده است، عموما مسیری H شکل را برای تغییر دنده‌ها مختلف در جعبه دنده طی می‌کند. کنترل این دسته اهرمی شکل ممکن است به صورت خودکار صورت بگیرد یا در دست راننده باشد.
میل ماهک
میل ماهک رابط بین دسته دنده و ماهک است و راننده با حرکت دسته دنده در واقع میل ماهک را حرکت می‌دهد. عملکرد این میله فلزی براساس نوع گیربکس متفاوت است. مکانیزم آن می‌تواند دستی، الکترونیکی، خلائی و هیدرولیکی باشد. امروزه بیشتر شاهد مکانیزم دستی و الکترونیکی آن هستیم. در حالت دستی، با حرکت دست راننده حرکت می‌کند. در این حالت همچنین تعداد میل ماهک با تعداد دنده‌ها تغییر می‌کند. برای مثال در یک جعبه دنده ۴سرعته ۳ میل ماهک داریم. در مکانیزم الکترومغناطیسی حرکت میل ماهک بر پایه روابط الکترو مغناطیسی و ارتباط مگنت‌های متصل به آنها با هسته‌های آهنی و سیم‌پیچ‌های موجود در جعبه دنده موجب حرکت آنها میشود.
ماهک
قطعه‌ای خمیده و فلزی است متصل به انتهای میل ماهک. نیروی وارده بر میل ماهک توسط دسته دنده به آن منتقل شده و موجب حرکتش میشود. حرکت ماهک نیز کشویی دنده را درگیر کرده و در نتیجه چرخ دنده مورد نظر فعال شده و سرعت موتورسیکلت تنظیم میشود. به تعداد هر میل ماهک یک ماهک در گیربکس وجود دارد.
برای اینکه بتوان چرخ دنده های مقابل یکدیگر را با هم درگیر نمود نیاز به ماهک است که با نام شافت مارپیچ یا اصطلاح تعمیرکاران شافت حلزونی دارد. این شافت که به بواسطه شیارهای مارپیچ مانند بر روی خود طراحی و ساخته شده است به کمک دو بازوی U شکل که بر روی یک شافت دیگر نصب میشود و یک سر این قطعه U شکل درون شیارهای شافت مارپیچ قرار میگیرد و با چرخش شافت پارپیچ قطعه U شکل به چرخش در آمده و باعث جابجایی چرخ دنده های گیربکس شده و در نتیجه این جابجای چرخ دنده ها نسبت به یکدیگر درگیر می شوند.
در گیربکس موتورسیکلت ها معمولا به دلیل عدم روانکاری مناسب و یا استفاده از روغن موتور نا مناسب شیارهای درون شافت مارپیچ با سایدگی دچار شده و باعث میگردد که جابجایی چرخ دنده های گیربکس به خوبی صورت نگیرد و یا در زمان تعویض دنده صدای زیادی به گوش برسد
چرخ دنده‌ها مهم‌ترین و اصلی‌ترین قطعه در گیربکس یک موتورسیکلت هستند و بدون آنها جعبه دنده معنا و کاربرد خود را کامل از دست می‌دهد. چرخ‌دنده‌ها که اساسی‌ترین قطعات مکانیکی موجود در پوسته جعبه دنده به شمار می‌روند هر یک نماینده یکی از دندههای موتورسیکلت هستند.
· همچنین چرخ‌دنده‌ها، انتقال گشتاور را با حرکت خلاف جهت آن کنترل می‌کنند. با تفاوت در قطر چرخ دنده‌ها و در نتیجه ایجاد تفاوت در سرعت حرکت آنها روی محور نیز تغییر در گشتاور منتقل شده از موتور به چرخ‌ها ایجاد میشود. به این ترتیب که چرخ دنده قطورتر به دلیل وزن بیشتر سرعت کمتری دارد و بالعکس. این چرخ دنده‌ها عامل تفاوت بین دنده سنگین و سبک هستند. به این ترتیب که نحوه چرخش و انتقال گشتاور توسط آنها منجر به سرعت و قدرت بالاتر در دندههای سنگین (چرخ دندههای قطورتر) و سرعت بیشتر و قدرت کمتر در دندههای سبک (چرخ دندههای نازک‌تر) میشود. بنابراین چرخ‌دنده‌های قطورتر مربوط به دندههای ابتدایی و برای شروع حرکت هستند و چرخ‌دنده‌های باریک‌تر مربوط به دندههای بالاتر هستند که در سرعت‌های بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
